Otępienia
Z wiekiem szczególnie po 65 roku życia osłabia się sprawność poznawcza. Na naturalny, fizjoloficzny proces starzenia mają wpływ czynniki środowiskowe, genetyczne, współistniejące choroby jak i różnice w biologicznych i psychologicznych mechanizmach adaptacyjnych. Umysłowy potencjał poznawczy ma duże znaczenie i zależy w głównej mierze od wykształcenia. Podczas nauki rozwijają się zdolności poznawcze min. pamięć, rozumowanie, zdolność abstrakcyjnego myślenia. Na ogół nie wykorzystuje się wszystkich zasobów poznawczych. Część z nich stanowi "rezerwę poznawczą", która ma swój udział w przypadku upośledzenia możliwości intelektualnych ( proces starzenia, mechanizmy patologiczne). Im większa "rezerwa poznawcza" tym dłuższa kompensacja deficytów poznawczych.
Czym jest otępienie
Zespół objawów obejmujący zaburzenia funkcji poznawczych ( pamięć, myślenie, rozumienie, liczenie, zdolność oceny, porównywania i dokonywania wyborów, zdolność uczenia się, spostrzeganie, funkcje językowe i wzrokowo- przestrzenne-orientacja ) i objawy pozapoznawcze ( zaburzenia zachowania, zaburzenia psychotyczne, zaburzenia nastroju). Ma charakter przewlekły i zwykle postępujący, z utrzymującymi się zaburzeniami poznawczymi przez minimum 6 miesięcy. Rozpoznaje się je po wylkuczeniu zaburzeń świadomości i depresji ( spadek sprawności umysłowej i funkcjonowania innymi potęcjalnie odwracalnymi przyczynami). Jest jednym z głównych powodów niepełnosprawności i śmiertelności osób starszych.
We wszystkich chorobach z towarzyszącym otępieniem uszkadzający neurony proces zwyrodnieniowy, naczyniopochodny trwa długo ( nawet dwudzieścia lat), zanim odczuje się deficyt kliniczny.
We wszystkich chorobach z towarzyszącym otępieniem uszkadzający neurony proces zwyrodnieniowy, naczyniopochodny trwa długo ( nawet dwudzieścia lat), zanim odczuje się deficyt kliniczny.
Pseudodemencja- otępienie rzekome
Zaburzenia funkcji poznawczych podobne jak w otępieniu w przebiegu chorób psychicznych ( depresji , stanów lękowych, psychozy), chorób ogólno ustrojowych, działania leków ( antycholinergiczne, antyhistaminowe, uspokajające, nasenne, polipragmazja), zaburzeń gospodarki wodno – elektrolitowej, zespołów niedoborowych (niedobor witaminy B12, kwas foliowy), zaburzeń hormonalnych ( niedoczynność tarczycy), chorób układowych, uszkodzenia narzadów miąższowych czy schorzeń neurologicznych jak wodogłowie normotensyjne ( zespół Hakima), guzy mózgu.
Najczęstsze schorzenia pierwotnie mózgowe przebiegające z otępieniem
choroba alzheimera (AD)
otępienie naczyniopochodne (VaD)
otępienie z ciałami Lewy'ego (DLB)
otępienie w przebiegu choroby Parkinsona (PDD)
otępienie czołowo-skroniowe (FTD)
otępienie naczyniopochodne (VaD)
otępienie z ciałami Lewy'ego (DLB)
otępienie w przebiegu choroby Parkinsona (PDD)
otępienie czołowo-skroniowe (FTD)
Łagodne zaburzenia poznawcze (MCI)
Osłabienie funkcji poznawczych (zwykle pamięci) większe od stosownego do wieku i wykształcenia, nie upośledzające wykonywania czynności dnia codziennego i nie tak nasilone jak w otępieniu. Umiejscowione jest między osłabieniem funkcji poznawczych związanych z naturalnym procesem starzenia a otępieniem. Może ulegać konwersji do otępienia.
Czynniki ryzyka konwersji
nosicielstwo allelu APOE 4
zmniejszona objętość hipokampu
podeszły wiek
niski poziom wykształcenia
niska punktacja w teście MMSE
zwiększone stężenie białka beta amyloidu w PMR
zmniejszenie stężenia białka tau i wskaźnika tau/beta amyloid w PMR
Postać konwertującą cechuje większy stopień osłanienia pamięci epizodycznej (w szczególności słownej), upośledzeniem zapamiętywania, odtwarzania i innych funkcji poznawczych (język, precyzyjna fluencja słowna i nazywanie, uwaga) oraz funkcji wykonawczych.
Rodzaje
Amnestyczne MCI
Izolowane zaburzenia pamięci
Najszęściej podlega konwersji do choroby Alzheimera
Wybiórcze MCI
Uposledzenie jednej funkcji poznawczej poza pamięcią.
Najczęściej ulega konwersji do otępienia czołowo-skroniowego, otępienia z ciałami Lewy'ego, otępienia naczyniopochodnego, choroby Parkinsona
Uogólnione MCI
Upośledzenie wielu funkcji poznawczych
Najcześciej konwertuje do otępienia naczyniopochodnego albo choroby Alzheimera
Leczenie i profilaktyka
Brak skuteczności leczenia farmakologicznego.
Skuteczne metody niefarmakologiczne - treningi zdolności poznawczych( w szczególności pamięci)
Modyfikacja czynników ryzyka ( min. nadciśnienie, hiperholesterolemia, palenie tytoniu)
Styl życia- dieta i aktywny tryb życia- psychiczny i fizyczny
Czynniki ryzyka konwersji
nosicielstwo allelu APOE 4
zmniejszona objętość hipokampu
podeszły wiek
niski poziom wykształcenia
niska punktacja w teście MMSE
zwiększone stężenie białka beta amyloidu w PMR
zmniejszenie stężenia białka tau i wskaźnika tau/beta amyloid w PMR
Postać konwertującą cechuje większy stopień osłanienia pamięci epizodycznej (w szczególności słownej), upośledzeniem zapamiętywania, odtwarzania i innych funkcji poznawczych (język, precyzyjna fluencja słowna i nazywanie, uwaga) oraz funkcji wykonawczych.
Rodzaje
Amnestyczne MCI
Izolowane zaburzenia pamięci
Najszęściej podlega konwersji do choroby Alzheimera
Wybiórcze MCI
Uposledzenie jednej funkcji poznawczej poza pamięcią.
Najczęściej ulega konwersji do otępienia czołowo-skroniowego, otępienia z ciałami Lewy'ego, otępienia naczyniopochodnego, choroby Parkinsona
Uogólnione MCI
Upośledzenie wielu funkcji poznawczych
Najcześciej konwertuje do otępienia naczyniopochodnego albo choroby Alzheimera
Leczenie i profilaktyka
Brak skuteczności leczenia farmakologicznego.
Skuteczne metody niefarmakologiczne - treningi zdolności poznawczych( w szczególności pamięci)
Modyfikacja czynników ryzyka ( min. nadciśnienie, hiperholesterolemia, palenie tytoniu)
Styl życia- dieta i aktywny tryb życia- psychiczny i fizyczny
Choroba Alzheimera (AD)
Najczęstsza choroba neurozwyrodnieniowa osób w podeszłym wieku prowadząca do otępienia.
Początek zachorowania zwykle powyżej 65rż. ( może być z wczesym początkiem poniżej 60 r.ż- np. ok. 40r.ż w postaci rodzinnej)
Częstość występowania powyżej 65 rż. ulega podwojeniu co 5 lat.
Patogeneza
Etiologia niewyjaśniona, zapewne wieloczynnikowa.
Zanik neuronów spowodowany odkładaniem w mózgu beta amyloidu ( pozakomórkowo, srebrnochłonne blaszki starcze) i białka tau (zmiany neurofibrylarne)– proces może trwać nawet 20 lat zanim pojawią się pierwsze objawy.
Zanik obejmuje w szczególności węchomózgowie i przyśrodkowe części płatów skroniowych ( hipokamp ) jak i czołowe i ciemieniowe.
Do inych zmian neuropatologicznych zalicza się obecność kwasochłonnych ciałek Hirano ( zawiera białko aktynę), zwyrodnienie ziarnisto- wodniczkowe, zanik połączeń synaptycznych.
Zmiany zwyrodnieniowe upośledzają neuroprzekaźnictwo w szczególności cholinergiczne. Obniża się też stężenie serotoniny, noradrenaliny, dopaminy.
Czynniki ryzyka
Niemodyfikalne
Wiek
Polimorfizm genu apolipoproteiny E 4 ( APOE 4) na chromosomie 19
Mutacje genu białka prekursorowego amyloidu (APP) na chromosomie 21 i geny preseliny ( PS1- chromosom 14 i PS2 – chromosom 1)
Modyfikowalne
Naczyniopochodne
Nadciśnienie tętnicze
Choroba wieńcowa
Migotanie przedsionków
Miażdżyca
Cukrzyca
Niski poziom wykształcenia (liczba lat wykształcenia- im więcej tym poźniej rozwijają się objawy i mogą mieć łagodniejszy przebieg)
Brak życia towarzyskiego, samotność
Używki- alkohol, papierosy
Objawy kliniczne
Powolne postępujące narastanie objawów.
Zaburzenia pamięci:
najpierw świeżej- wydarzenia bieżące, spadek zdolności uczenia się i koncentracji ( dobrze zachowana pamięć zdarzeń odległych i niezaburzone wykonywanie wcześniej wyuczonych czynności )
potem zaburzenia pamięci długotrwałej- w tym semantycznej i epizodycznej
Narastanie zaburzeń innych procesów poznawczych jak postrzegania, funkcji językowych ( np. trudności w przyponinaniu, znajdowaniu pospolitych słów ), myślenia abstrakcyjnego, funkcji wzrokowo przestrzennych ( np. nierozpoznawanie znajomych twarzy, przedmiotów, problemy z posługiwaniem się prostymi narzędziami ) i wykonawczych ( np. niewłaściwa ocena sytuacji, trudności w rozwiązywaniu problemów)
Na początku poza otępieniem badanie neurologiczne może nie wykazywać odchyleń od normy.
Stopniowo mogą pojawić się spowolnienie, objawy móżdżkowe, objawy zespołu hipertoniczno-hipokinetycznego (parkinsonowskiego), objawy deliberacyjne, następnie zaburzenia zwieraczy, brak apetytu, napady padaczkowe, mioklonie, zaburzenia chodu do unieruchomienia włącznie.
Pojawiają się z czasem objawy psychiczne ( urojenia, omamy wzrokowe i słuchowe, depresja)
Zaburzenia osobowości
Zaburzenia zachowania (niepokój, błądzenie, agresja)
Główną przyczyną śmierci są powikłania w przebiegu infekcji ( drogi oddechowe lub moczowe)
Przebieg
Podział na trzy fazy:
Faza łagodnego otępienia- ograniczona samodzielność, mieszka sam
Faza średnio zaawansowana- wymaga kontroli leków i posiłków, mieszka z opiekunem
Faza zaawansowanego otępienia- uzależniony od opiekuna
Badania diagnostyczne
Badanie neuropsychologiczne
W badaniach obrazowych zanik w obrębie płatów skroniowych (przyśrodkowe części płata skroniowego z zaznaczonym zanikiem struktur hipokampa) i czołowych. Może dotyczyć też płatu ciemieniowego.
Badania czynnościowe- SPECT i PET- zaburzenia regionalnego przepływu mózgowego
Ocena stężeń białek tau i A beta w płynie mózgowo rdzeniowym
Poszukiwanie jednogenowych mutacji w obrębie genów dla APP i presulin.
Leczenie
Leczenie objawowe przez hamowanie aktywności acetylocholinoesteraz.
Donepezil- hamuje aktywność acetylocholinoesterazy
Galantamina- hamuje aktywność acetylocholinoesterazy i oddziałuje na receptor nikotynowy
Rywastygmina- hamuje aktywność acetylocholinoesterazy i butyrylocholinoesterazy
Memantyna- niekompetycyjny antagonista receptora NMDA
Objawy psychotyczne: neuroleptyki nowej generacji ( atypowe jak np. kwetiapina bez efektu cholinergicznego)
Pobudzenie i agresja: kwas walproinowy, karbamazepina, trazydon
Lęk: benzodiazepiny ( ograniczony czas)
Warianty AD
Klasyczny- przewaga zaburzeń pamięci
Nietypowe ( zazwyczaj zachowana na początku pamięć epizodyczna i może wystąpić zachorowanie w młodszym wieku) :
Językowy (logopeniczny, LvPPA)- zaburzenia językowe poprzedzają zaburzenia pamięci. W badaniach obrazowych zaniki głównie na styku ciemieniowo -skroniowym półkuli dominującej
Wzrokowy ( zespół Bensona, zanik korowy tylny, PCA)- na początku zaburzenia funkcji wzrokowo przestrzennych ( najistotniejsza gnozja wzrokowa) dopiero potem uogólnione zaburzenia funkcji poznawczych.
Wariant dzieli się na podtypy:
a) grzbietowy (potyliczno -ciemieniowy)- analizuje informację o położeniu bodźca w przestrzeni. Cechuje go zespół Balinta (agnozja symultatywna, ataksja optyczna, apraksja spojrzenia), apraksja i zaburenia orientacji w terenie
b) brzuszny (potyliczno-skroniowy)- rozpoznaje bodziec. Cechuje go aleksja, agnozja wzrokowa.
c) mieszany
W badaniach obrazowych zaniki w tylnej części mózgu- kora wzrokowa,a także płat ciemieniowy, tylny zakręt obręczy, tylne części płata skroniowego. Zaniki obustronne, ale głównie przeważają prawostronie.
Czołowy ( wykonawczy, FvAD)- pierwsze zaburzenia pamięci ( problem z konsolidacją, wydobywaniem i rozpoznawaniem zapamiętanego materiału) podobnie jak w klasycznym AD . Szybciej trudności w codziennym funkcjonowaniu.W badaniach obrazowych znacznie bardziej nasilone zaniki w płacie czołowym w porównaniu z AD klasycznym
Z zespołem korowo- podstawnym (AD-CBS)- wczesna apraksja z zaburzeniami pamięci epizodycznej, obecność zespołu pozapiramidowego. W badaniu obrazowym zaniki w okolicy ciemieniowo- skroniowej z porzedklinkiem i tylną częścią zakrętu obręczy. Zaniki mogą obejmować też płat ciemieniowy część tylna, płat skroniowy, płat potyliczny.
Różnicowanie
Otępienie naczyniopochodne i mieszane
W wywiadzie miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, choroba wieńcowa, przebyte zawały serca, udar mózgu- róenież występują w choronie Alzcheimera.
Za VaD przemawia: we wczesnym etapie spowolnienie, zaburzenia funkcjonowania zwieraczy, elementy zespołu rzekomoopuszkowego, objawy piramidowe.
Otępienie z ciałami Lewy'ego
Za DLB przemawia: w pierwszym okresie zaburzenia wzrokowo -przestrzenne i symetryczny zespół parkinsonowski. Z innych objawów to omamy wzrokowe, urojenia, koszmary, zaburzenia snu ( faza REM). Nietolerancja neuroleptyków ( w szczególności I generacji ). Częste upadki. W badaniach obrazowych brak pierwotnych cech zaniku hipokampa i wybiórczego zaniku płatów czołowych i skroniowych. W SPECT/PET cechy uszkodzenia w płatach potylicznych a w AD deficyt styku płatów skroniowych i ciemieniowych.
Otępienie czołowo- skroniowe
Za FTD przemawia: rozhamowanie, hiperoralność, zaburzenia językowe, perseweracje, echolalia. Zaburzenia pamięci pojawiają się później. Zaburzenia zwieraczy szybko. Objawy deliberacyjne bardziej nasilone i szybciej. Zaburzenia mowy szybciej ( wariant językowy).
Choroba Creutzweldta-Jakoba
CJD przebiega szybciej i bardziej dramatycznie ( przebieg w porównaniu z AD w przybliżeniu nawet krótszy pięciokrotnie). Mioklonie, nasilony zespół móżdżkowy, uszkodzenia układu piramidowego. W badaniach obrazowych brak na początku zaniku hipokampa. Białko 14-3-3 w PMR.
Zespół Hakima-Adamsa
Charakterystyczna triada zaburzenia ataktyczne chodu, zaburzenia poznawcze, zaburzenia zwieraczowe.
Otępienie w przebiegu innych chorób zwyrodnieniowych: w przebiegu choroby Parkinsona, Huntingtona, postępujące porażenie nadjądrowe, zwyrodnienie korowo -podstawne, zanik wieloukładowy, choroba Wilsona, Neurozwyrodnienie z akumulacją żelaza typ I, stwardnienie zanikowe boczne, dziedziczne ataksje rdzeniowo- móżdżkowe.
Otępienie spowodowane niedoborem witamin, urazem, zatruciem, zaburzeniami metabolicznymi, zapaleniami, zaburzeniami hormonalnymi, zaburzeniami psychiatrycznymi (depresja, majaczenie).
Początek zachorowania zwykle powyżej 65rż. ( może być z wczesym początkiem poniżej 60 r.ż- np. ok. 40r.ż w postaci rodzinnej)
Częstość występowania powyżej 65 rż. ulega podwojeniu co 5 lat.
Patogeneza
Etiologia niewyjaśniona, zapewne wieloczynnikowa.
Zanik neuronów spowodowany odkładaniem w mózgu beta amyloidu ( pozakomórkowo, srebrnochłonne blaszki starcze) i białka tau (zmiany neurofibrylarne)– proces może trwać nawet 20 lat zanim pojawią się pierwsze objawy.
Zanik obejmuje w szczególności węchomózgowie i przyśrodkowe części płatów skroniowych ( hipokamp ) jak i czołowe i ciemieniowe.
Do inych zmian neuropatologicznych zalicza się obecność kwasochłonnych ciałek Hirano ( zawiera białko aktynę), zwyrodnienie ziarnisto- wodniczkowe, zanik połączeń synaptycznych.
Zmiany zwyrodnieniowe upośledzają neuroprzekaźnictwo w szczególności cholinergiczne. Obniża się też stężenie serotoniny, noradrenaliny, dopaminy.
Czynniki ryzyka
Niemodyfikalne
Wiek
Polimorfizm genu apolipoproteiny E 4 ( APOE 4) na chromosomie 19
Mutacje genu białka prekursorowego amyloidu (APP) na chromosomie 21 i geny preseliny ( PS1- chromosom 14 i PS2 – chromosom 1)
Modyfikowalne
Naczyniopochodne
Nadciśnienie tętnicze
Choroba wieńcowa
Migotanie przedsionków
Miażdżyca
Cukrzyca
Niski poziom wykształcenia (liczba lat wykształcenia- im więcej tym poźniej rozwijają się objawy i mogą mieć łagodniejszy przebieg)
Brak życia towarzyskiego, samotność
Używki- alkohol, papierosy
Objawy kliniczne
Powolne postępujące narastanie objawów.
Zaburzenia pamięci:
najpierw świeżej- wydarzenia bieżące, spadek zdolności uczenia się i koncentracji ( dobrze zachowana pamięć zdarzeń odległych i niezaburzone wykonywanie wcześniej wyuczonych czynności )
potem zaburzenia pamięci długotrwałej- w tym semantycznej i epizodycznej
Narastanie zaburzeń innych procesów poznawczych jak postrzegania, funkcji językowych ( np. trudności w przyponinaniu, znajdowaniu pospolitych słów ), myślenia abstrakcyjnego, funkcji wzrokowo przestrzennych ( np. nierozpoznawanie znajomych twarzy, przedmiotów, problemy z posługiwaniem się prostymi narzędziami ) i wykonawczych ( np. niewłaściwa ocena sytuacji, trudności w rozwiązywaniu problemów)
Na początku poza otępieniem badanie neurologiczne może nie wykazywać odchyleń od normy.
Stopniowo mogą pojawić się spowolnienie, objawy móżdżkowe, objawy zespołu hipertoniczno-hipokinetycznego (parkinsonowskiego), objawy deliberacyjne, następnie zaburzenia zwieraczy, brak apetytu, napady padaczkowe, mioklonie, zaburzenia chodu do unieruchomienia włącznie.
Pojawiają się z czasem objawy psychiczne ( urojenia, omamy wzrokowe i słuchowe, depresja)
Zaburzenia osobowości
Zaburzenia zachowania (niepokój, błądzenie, agresja)
Główną przyczyną śmierci są powikłania w przebiegu infekcji ( drogi oddechowe lub moczowe)
Przebieg
Podział na trzy fazy:
Faza łagodnego otępienia- ograniczona samodzielność, mieszka sam
Faza średnio zaawansowana- wymaga kontroli leków i posiłków, mieszka z opiekunem
Faza zaawansowanego otępienia- uzależniony od opiekuna
Badania diagnostyczne
Badanie neuropsychologiczne
W badaniach obrazowych zanik w obrębie płatów skroniowych (przyśrodkowe części płata skroniowego z zaznaczonym zanikiem struktur hipokampa) i czołowych. Może dotyczyć też płatu ciemieniowego.
Badania czynnościowe- SPECT i PET- zaburzenia regionalnego przepływu mózgowego
Ocena stężeń białek tau i A beta w płynie mózgowo rdzeniowym
Poszukiwanie jednogenowych mutacji w obrębie genów dla APP i presulin.
Leczenie
Leczenie objawowe przez hamowanie aktywności acetylocholinoesteraz.
Donepezil- hamuje aktywność acetylocholinoesterazy
Galantamina- hamuje aktywność acetylocholinoesterazy i oddziałuje na receptor nikotynowy
Rywastygmina- hamuje aktywność acetylocholinoesterazy i butyrylocholinoesterazy
Memantyna- niekompetycyjny antagonista receptora NMDA
Objawy psychotyczne: neuroleptyki nowej generacji ( atypowe jak np. kwetiapina bez efektu cholinergicznego)
Pobudzenie i agresja: kwas walproinowy, karbamazepina, trazydon
Lęk: benzodiazepiny ( ograniczony czas)
Warianty AD
Klasyczny- przewaga zaburzeń pamięci
Nietypowe ( zazwyczaj zachowana na początku pamięć epizodyczna i może wystąpić zachorowanie w młodszym wieku) :
Językowy (logopeniczny, LvPPA)- zaburzenia językowe poprzedzają zaburzenia pamięci. W badaniach obrazowych zaniki głównie na styku ciemieniowo -skroniowym półkuli dominującej
Wzrokowy ( zespół Bensona, zanik korowy tylny, PCA)- na początku zaburzenia funkcji wzrokowo przestrzennych ( najistotniejsza gnozja wzrokowa) dopiero potem uogólnione zaburzenia funkcji poznawczych.
Wariant dzieli się na podtypy:
a) grzbietowy (potyliczno -ciemieniowy)- analizuje informację o położeniu bodźca w przestrzeni. Cechuje go zespół Balinta (agnozja symultatywna, ataksja optyczna, apraksja spojrzenia), apraksja i zaburenia orientacji w terenie
b) brzuszny (potyliczno-skroniowy)- rozpoznaje bodziec. Cechuje go aleksja, agnozja wzrokowa.
c) mieszany
W badaniach obrazowych zaniki w tylnej części mózgu- kora wzrokowa,a także płat ciemieniowy, tylny zakręt obręczy, tylne części płata skroniowego. Zaniki obustronne, ale głównie przeważają prawostronie.
Czołowy ( wykonawczy, FvAD)- pierwsze zaburzenia pamięci ( problem z konsolidacją, wydobywaniem i rozpoznawaniem zapamiętanego materiału) podobnie jak w klasycznym AD . Szybciej trudności w codziennym funkcjonowaniu.W badaniach obrazowych znacznie bardziej nasilone zaniki w płacie czołowym w porównaniu z AD klasycznym
Z zespołem korowo- podstawnym (AD-CBS)- wczesna apraksja z zaburzeniami pamięci epizodycznej, obecność zespołu pozapiramidowego. W badaniu obrazowym zaniki w okolicy ciemieniowo- skroniowej z porzedklinkiem i tylną częścią zakrętu obręczy. Zaniki mogą obejmować też płat ciemieniowy część tylna, płat skroniowy, płat potyliczny.
Różnicowanie
Otępienie naczyniopochodne i mieszane
W wywiadzie miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, choroba wieńcowa, przebyte zawały serca, udar mózgu- róenież występują w choronie Alzcheimera.
Za VaD przemawia: we wczesnym etapie spowolnienie, zaburzenia funkcjonowania zwieraczy, elementy zespołu rzekomoopuszkowego, objawy piramidowe.
Otępienie z ciałami Lewy'ego
Za DLB przemawia: w pierwszym okresie zaburzenia wzrokowo -przestrzenne i symetryczny zespół parkinsonowski. Z innych objawów to omamy wzrokowe, urojenia, koszmary, zaburzenia snu ( faza REM). Nietolerancja neuroleptyków ( w szczególności I generacji ). Częste upadki. W badaniach obrazowych brak pierwotnych cech zaniku hipokampa i wybiórczego zaniku płatów czołowych i skroniowych. W SPECT/PET cechy uszkodzenia w płatach potylicznych a w AD deficyt styku płatów skroniowych i ciemieniowych.
Otępienie czołowo- skroniowe
Za FTD przemawia: rozhamowanie, hiperoralność, zaburzenia językowe, perseweracje, echolalia. Zaburzenia pamięci pojawiają się później. Zaburzenia zwieraczy szybko. Objawy deliberacyjne bardziej nasilone i szybciej. Zaburzenia mowy szybciej ( wariant językowy).
Choroba Creutzweldta-Jakoba
CJD przebiega szybciej i bardziej dramatycznie ( przebieg w porównaniu z AD w przybliżeniu nawet krótszy pięciokrotnie). Mioklonie, nasilony zespół móżdżkowy, uszkodzenia układu piramidowego. W badaniach obrazowych brak na początku zaniku hipokampa. Białko 14-3-3 w PMR.
Zespół Hakima-Adamsa
Charakterystyczna triada zaburzenia ataktyczne chodu, zaburzenia poznawcze, zaburzenia zwieraczowe.
Otępienie w przebiegu innych chorób zwyrodnieniowych: w przebiegu choroby Parkinsona, Huntingtona, postępujące porażenie nadjądrowe, zwyrodnienie korowo -podstawne, zanik wieloukładowy, choroba Wilsona, Neurozwyrodnienie z akumulacją żelaza typ I, stwardnienie zanikowe boczne, dziedziczne ataksje rdzeniowo- móżdżkowe.
Otępienie spowodowane niedoborem witamin, urazem, zatruciem, zaburzeniami metabolicznymi, zapaleniami, zaburzeniami hormonalnymi, zaburzeniami psychiatrycznymi (depresja, majaczenie).
Otępienie naczyniopochodne (VaD)
Otępienie dotyczy zaburzeń poznawczych związanych z zanikiem neuronów w wyniku zaburzeń naczyniowych. Zapadalność i chorobowość wzrasta z wiekiem. Zwykle powyżej 65 r.ż. Ryzyko rozwoju choroby po przebytym udarze wzrasta do 10 razy w stosunku do osub nieobciążonych. Wzrasta również ryzyko rozwoju choroby Alzheimera.
Patogeneza
Czynniki naczyniopochodne powodują powstanie zmian niedokrwiennych- obumarcia neuronów i tym samym zaniku mózgu. Prowadzi to do ubytków funkcji poznawczych w zależności od lokalizacji ogniska.
Podział patogenetyczny:
zmiany w dużych naczyniach
poudarowe zmiany wielozawałowe
zawał w miejscu strategicznym
zmiany w małych naczyniach
niedostateczna perfuzja z uogólnionej niewydolności krążenia mózgowego
podkorowa choroba niedokrwienna z otępieniem
Czynniki ryzyka
Takie same jak czynniki naczyniopochodnego uszkodzenia OUN
Objawy kliniczne
Zależne od lokalizacji zmian naczyniopochodnych. Dominuje spowolnienie, zespół parkinsonowski.
Na początku: zaburzenia myślenia abstrakcyjnego, upośledzenie zdolności szybkiej zmiany tematów myślowych, spowolnienie opracowywania zadań, zaburzenia pamięci operacyjnej,zaburzenia funkcji wykonawczych i uwagi. Nagłe pogłębienie się deficytów poznawczych i pojawienie się nowych. Skokowo.
Inne: nietrzymanie moczu, patologiczne odruchy chwytne i zaburzenia motoryczne, zespół parkinsonowski, zespół czołowy, objawy móżdżkowe.
Przebieg
Choroba zwykle postępująca z epizodami skokowego pogorszenia. Krótszy czas przeżycia niż AD. Początek może być nagły, skokowy lub powoli postępujacy.
Klasyfikacja
Wskaźnik niedokrwienny Hachińskiego (HIS)
Suma objawów typowa dla otępienia wielozawałowego. Różnicuje otępienie naczyniopochodne z chorobą Alzheimera.
nagły początek 2pkt
skokowe pogorszenie się 1pkt
fluktuujący przebiegiem 2pkt
nocne zmącenia 1pkt
względne zachowanie osobowości 1pkt
depresja 1pkt
skargi somatyczne 1pkt
patolofgiczny śmiech lub płacz 1pkt
nadciśnienie tętnicze w wywiadzie 1pkt
udar w wywiadzie 2pkt
objawy miaźdżycy 1pkt
ogniskowe objawy podmiotowe 2pkt
ogniskowe objawy przedmiotowe 2pkt
Maksymalny wynik to 18 pkt
Uzyskanie max do 4 punktów- możliwe AD
Uzyskanie 7 lub więcej punktów- przemawia za rozpoznaniem VaD
Podział naczyniopochodnych zaburzeń poznawczych
Łagodne naczyniopochodne zaburzenia poznawcze ( VMCI)
Niewielkie zaburzenia poznawcze. Spowolnienie procesów myślowych, trudności z liczeniem, zaburzenia funkcji wykonawczych ( porządkowanie toku myślenia)
Otępienie poudarowe (PSD)
Nagłe i związane czasowo z udarem. Dzieli się je na:
a) korowe otępienie naczyniopochodne (dawniej wielozawałowe MID)- lokalizacja ognisk korowa i podkorowa, najczęściej tło zatorowe ( przebieg skokowy i postępujący)
b) otępienie z udarami w obszarach strategicznych- ogniska we wzgórzu, jądrze ogoniastym, gałce bladej, zakręcie obręczy, zakręcie kątowym, podstawie płatów czołowych.
c)otępienie z hipoperfuzji- rozmane uszkodzenie OUN
d) otępienie pokrwotoczne- powikłanie krwotoku mózgowego
Podkorowe otępienie naczyniopochodne
Obejmujezawały zatokowe i okołokomorowe zmiany w istocie białej. Dotyczy głównie małych naczyń tętniczych. Objawy zespołu pozapiramidowo- piramidowego. Stopniowy początek i powolny przebieg.
Otępienie w przebiegu specyficznych arteriopatii
zespół CADASIL
angiopatia amyloidowa ( CCA)
Otępienie mieszane
Współwystępowanie patologi alzheimerowskiej i naczyniowej.
Genetycznie uwarunkowane naczyniopochodne zaburzenia poznawcze
Badania obrazowe
Zmiany naczyniopochodne, jamy udarowe w obszarach strategicznych (wzgórze, hipokamp), i innych obszarach, lakuny, leukoaraioza.
Leczenie
Inhibitory acetylocholinesterazy- donepezil, rywastygmina, galantamina
agonista receptora NMDA- memantyna
Pierwotna i wtórna prewencja udaru mózgu- im wcześniej tym lepiej.
Różnicowanie
Choroba Alzcheimera
Inaczej niż w AD, w otępieniu naczyniopochodnym widać od początku spowolnienie, zespół parkinsonowski, zaburzenia funkcji zwieraczy. Brak dominacji zaburzeń pamięci epizodycznej na początku. Brak zaniku hipokampa.
Otępienie z ciałami Lewy'ego
W otępieniu naczyniopochodnym nietypowe są omamy wzrokowe i nadwrażliwość na neuroleptyki.
Patogeneza
Czynniki naczyniopochodne powodują powstanie zmian niedokrwiennych- obumarcia neuronów i tym samym zaniku mózgu. Prowadzi to do ubytków funkcji poznawczych w zależności od lokalizacji ogniska.
Podział patogenetyczny:
zmiany w dużych naczyniach
poudarowe zmiany wielozawałowe
zawał w miejscu strategicznym
zmiany w małych naczyniach
niedostateczna perfuzja z uogólnionej niewydolności krążenia mózgowego
podkorowa choroba niedokrwienna z otępieniem
Czynniki ryzyka
Takie same jak czynniki naczyniopochodnego uszkodzenia OUN
Objawy kliniczne
Zależne od lokalizacji zmian naczyniopochodnych. Dominuje spowolnienie, zespół parkinsonowski.
Na początku: zaburzenia myślenia abstrakcyjnego, upośledzenie zdolności szybkiej zmiany tematów myślowych, spowolnienie opracowywania zadań, zaburzenia pamięci operacyjnej,zaburzenia funkcji wykonawczych i uwagi. Nagłe pogłębienie się deficytów poznawczych i pojawienie się nowych. Skokowo.
Inne: nietrzymanie moczu, patologiczne odruchy chwytne i zaburzenia motoryczne, zespół parkinsonowski, zespół czołowy, objawy móżdżkowe.
Przebieg
Choroba zwykle postępująca z epizodami skokowego pogorszenia. Krótszy czas przeżycia niż AD. Początek może być nagły, skokowy lub powoli postępujacy.
Klasyfikacja
Wskaźnik niedokrwienny Hachińskiego (HIS)
Suma objawów typowa dla otępienia wielozawałowego. Różnicuje otępienie naczyniopochodne z chorobą Alzheimera.
nagły początek 2pkt
skokowe pogorszenie się 1pkt
fluktuujący przebiegiem 2pkt
nocne zmącenia 1pkt
względne zachowanie osobowości 1pkt
depresja 1pkt
skargi somatyczne 1pkt
patolofgiczny śmiech lub płacz 1pkt
nadciśnienie tętnicze w wywiadzie 1pkt
udar w wywiadzie 2pkt
objawy miaźdżycy 1pkt
ogniskowe objawy podmiotowe 2pkt
ogniskowe objawy przedmiotowe 2pkt
Maksymalny wynik to 18 pkt
Uzyskanie max do 4 punktów- możliwe AD
Uzyskanie 7 lub więcej punktów- przemawia za rozpoznaniem VaD
Podział naczyniopochodnych zaburzeń poznawczych
Łagodne naczyniopochodne zaburzenia poznawcze ( VMCI)
Niewielkie zaburzenia poznawcze. Spowolnienie procesów myślowych, trudności z liczeniem, zaburzenia funkcji wykonawczych ( porządkowanie toku myślenia)
Otępienie poudarowe (PSD)
Nagłe i związane czasowo z udarem. Dzieli się je na:
a) korowe otępienie naczyniopochodne (dawniej wielozawałowe MID)- lokalizacja ognisk korowa i podkorowa, najczęściej tło zatorowe ( przebieg skokowy i postępujący)
b) otępienie z udarami w obszarach strategicznych- ogniska we wzgórzu, jądrze ogoniastym, gałce bladej, zakręcie obręczy, zakręcie kątowym, podstawie płatów czołowych.
c)otępienie z hipoperfuzji- rozmane uszkodzenie OUN
d) otępienie pokrwotoczne- powikłanie krwotoku mózgowego
Podkorowe otępienie naczyniopochodne
Obejmujezawały zatokowe i okołokomorowe zmiany w istocie białej. Dotyczy głównie małych naczyń tętniczych. Objawy zespołu pozapiramidowo- piramidowego. Stopniowy początek i powolny przebieg.
Otępienie w przebiegu specyficznych arteriopatii
zespół CADASIL
angiopatia amyloidowa ( CCA)
Otępienie mieszane
Współwystępowanie patologi alzheimerowskiej i naczyniowej.
Genetycznie uwarunkowane naczyniopochodne zaburzenia poznawcze
Badania obrazowe
Zmiany naczyniopochodne, jamy udarowe w obszarach strategicznych (wzgórze, hipokamp), i innych obszarach, lakuny, leukoaraioza.
Leczenie
Inhibitory acetylocholinesterazy- donepezil, rywastygmina, galantamina
agonista receptora NMDA- memantyna
Pierwotna i wtórna prewencja udaru mózgu- im wcześniej tym lepiej.
Różnicowanie
Choroba Alzcheimera
Inaczej niż w AD, w otępieniu naczyniopochodnym widać od początku spowolnienie, zespół parkinsonowski, zaburzenia funkcji zwieraczy. Brak dominacji zaburzeń pamięci epizodycznej na początku. Brak zaniku hipokampa.
Otępienie z ciałami Lewy'ego
W otępieniu naczyniopochodnym nietypowe są omamy wzrokowe i nadwrażliwość na neuroleptyki.
Otępienie z ciałami Lewy'ego (DLB)
Choroba charakteryzuje się obecnymi ciałami Lewy'ego ( główny skład to białko alfa synukleiny eozynofilowych wtrętów w cytoplaźmie neuronów ) w badaniu neuropatologicznym.
Występują objawy neuropsychiatryczne, poznawcze, pozapiramidowe zaburzenia zachowania w fazie REM. Objawy związane z zaburzeniem przekaźnictwa dopaminergicznego i cholinergicznego
Objawy kliniczne
Charakterystyczne występowanie zespołu parkinsonowskiego (najczęściej symetryczna sztywność i bradykinezja) i otępienia ( wspołwystępują, rozpoczynają się równocześnie w przeciągu roku). Częste też są halucynacje ( omamy ) wzrokowe- występują wcześnie ( zwykle dominują otępienie i omamy wzrokowe a objawy parkinsonowskie pojawiają się później). Mogą występować mioklonie i póżniej objawy piramidowe.
Nadwrażliwość na neuroleptyki klasyczne- ciężkie objawy zespołu parkinsonowskiego.
Leczenie
rywastygmina
donepezil
lewodopa
atypowe neuroleptyki- kwetiapina, klozapina w przypadku objawów psychotycznych
Występują objawy neuropsychiatryczne, poznawcze, pozapiramidowe zaburzenia zachowania w fazie REM. Objawy związane z zaburzeniem przekaźnictwa dopaminergicznego i cholinergicznego
Objawy kliniczne
Charakterystyczne występowanie zespołu parkinsonowskiego (najczęściej symetryczna sztywność i bradykinezja) i otępienia ( wspołwystępują, rozpoczynają się równocześnie w przeciągu roku). Częste też są halucynacje ( omamy ) wzrokowe- występują wcześnie ( zwykle dominują otępienie i omamy wzrokowe a objawy parkinsonowskie pojawiają się później). Mogą występować mioklonie i póżniej objawy piramidowe.
Nadwrażliwość na neuroleptyki klasyczne- ciężkie objawy zespołu parkinsonowskiego.
Leczenie
rywastygmina
donepezil
lewodopa
atypowe neuroleptyki- kwetiapina, klozapina w przypadku objawów psychotycznych
Otępienie w przebiegu choroby Parkinsona (PDD)
Objawy podobne do DLB łudząco je przypominając. Obecność ciał Lewy'ego. Ubytek neuronów najsilniej wyrażony w korze i układzie limbicznym.
Objawy kliniczne
Minimum roczny odstęp między pojawieniem się otępienia a objawów parkinsonowskich. Charakterystycznie otępienie pojawia się co najmniej po upłuwie roku od objawów parkinsonowskich ( zwykle po latach).
Leczenie
Odstawienie leków antycholinergicznych
Odstawienie, zmniejszenie dawki amantadyny i agonistów dopaminy
Zmniejszenie dawki lewodopy w zaawansowanym stadium często niemożliwe
Donepezil i rywastygmina działają korzystnie na procesy przypominania i koncentracji uwagi ale ogólnie sa mało skuteczne
W zaburzeniach psychotycznych- kwetiapina klozapina- neuroleptyki atypowe ale jak najkrócej
Objawy kliniczne
Minimum roczny odstęp między pojawieniem się otępienia a objawów parkinsonowskich. Charakterystycznie otępienie pojawia się co najmniej po upłuwie roku od objawów parkinsonowskich ( zwykle po latach).
Leczenie
Odstawienie leków antycholinergicznych
Odstawienie, zmniejszenie dawki amantadyny i agonistów dopaminy
Zmniejszenie dawki lewodopy w zaawansowanym stadium często niemożliwe
Donepezil i rywastygmina działają korzystnie na procesy przypominania i koncentracji uwagi ale ogólnie sa mało skuteczne
W zaburzeniach psychotycznych- kwetiapina klozapina- neuroleptyki atypowe ale jak najkrócej
Otępienie czołowo-skroniowe (FTD)
Zwyrodnienie płata czołowo- skroniowego należące do tauopatii. Związane jest z nadmiernym odkładaniem hiperfosforylowanego białka tau w mózgu. Początek dość wcześnie- ok. 50 r.ż. ( średni wiek między 45 a 65 r.ż- może się zdażyć przed 30 r.ż) z początkiem podstępnym i powolnym podobnie jak w chorobie Alzheimera. Brak przewagi płci.
U podłoża FTD leżą zmiany neurozwyrodnieniowe w postaci białek , ktore tworzą wtręty- białko tau (FTLD-tau), TDP-43 ( FTLD-TDP), FUS ( FTLD-FUS).
Postać rodzinna dziedziczy się autosomalnie dominująco, powodowana mutacją genu kodującego biaułko tau (MAPT) albo genu pregranuliny (PGRN) zwiazanych z chromosmem 17, mutacjami na chromosomie 9 ( geny C9orf72 i VCP) albo 3 ( gen CHMP2B).
Przebieg i objawy
Powolny i postępujący. W pierwszej kolejności widoczna jest najczęściej zmiana osobowości, nastroju, napędu, zachowania. Brak napędu i mutyzm. W zaawansowanym stadium zniesienie komunikacji z otoczeniem, zaburzenia chodu , połykania.
Warianty FTD
Czołowy (fvFTD)/ behawioralny ( BvFTD)- zmiany osobowości, nastroju, zaburzenia zachowania ( pamięć i orientacja w miarę zachowana). Osłabiony krytycyzm, odhamowanie emocjonalne. Hiperoralność. Może być zubożenie mowy. Odruchy deliberacyjne we wczesnym etapie. Później nietrzymanie moczu.W zaawansowanej fazie symetryczne objawy parkinsonowskie.
Afazja pierwotna postępująca (PPA):
a) wariant semantyczny pierwotnej afazji postępującej ( SVPPA)/ otępienie semantyczne (SD), wariant skroniowy- postępujące trudności w rozumieniu słów , pusta mowa ( "sałata słowna"), wielomówność. Problemy z rozpoznawaniem przedmiotów, emocji i zaburzona pamięć autobiograficzna ( pamięć epizodyczna funkcje wzrokowo przestrzenne w miarę zachowane)
b) wariant z niepłynnością mowy ( Nfv-PPA) - stopniowa utrata płynności mowy i agramatyzm ( w miarę zachowane rozumienie). W póżniejszym czasie pojawiają się zaburzenia zachowania i pamięci epizodycznej
Otępienie czołowo- skroniowe z chorobą neuronu ruchowego (FTD-MND)- zespół otępienny z objawami uszkodzenia neuronu ruchowego ( w większości obwodowego) z przewagą uszkodzenia rogow przednich w odcinku szyjnym.
Wariant zespółu korowo-podstawnego (CBS)
Wariant postępującego porażenia ponadjądrowego (PSP)
Badania diagnostyczne
W badaniach obrazowych wyraźny zanik płatów czołowych albo czołowych i skroniowych. W badaniach czynnosciowych PET i SPECT- obniżenie metabolizmu tkanki nerwowej i przepływu regionalnego krwi w częściach przednich płatów czołowych i skroniowych ( obserwowane przed uwidocznieniem zaników).
Leczenie
Brak leczenia przyczynowego.
Objawy psychotyczne- neuroleptyki i leki przeciwpadaczkowe ( np. kwas walproinowy i karbamazepina)
U podłoża FTD leżą zmiany neurozwyrodnieniowe w postaci białek , ktore tworzą wtręty- białko tau (FTLD-tau), TDP-43 ( FTLD-TDP), FUS ( FTLD-FUS).
Postać rodzinna dziedziczy się autosomalnie dominująco, powodowana mutacją genu kodującego biaułko tau (MAPT) albo genu pregranuliny (PGRN) zwiazanych z chromosmem 17, mutacjami na chromosomie 9 ( geny C9orf72 i VCP) albo 3 ( gen CHMP2B).
Przebieg i objawy
Powolny i postępujący. W pierwszej kolejności widoczna jest najczęściej zmiana osobowości, nastroju, napędu, zachowania. Brak napędu i mutyzm. W zaawansowanym stadium zniesienie komunikacji z otoczeniem, zaburzenia chodu , połykania.
Warianty FTD
Czołowy (fvFTD)/ behawioralny ( BvFTD)- zmiany osobowości, nastroju, zaburzenia zachowania ( pamięć i orientacja w miarę zachowana). Osłabiony krytycyzm, odhamowanie emocjonalne. Hiperoralność. Może być zubożenie mowy. Odruchy deliberacyjne we wczesnym etapie. Później nietrzymanie moczu.W zaawansowanej fazie symetryczne objawy parkinsonowskie.
Afazja pierwotna postępująca (PPA):
a) wariant semantyczny pierwotnej afazji postępującej ( SVPPA)/ otępienie semantyczne (SD), wariant skroniowy- postępujące trudności w rozumieniu słów , pusta mowa ( "sałata słowna"), wielomówność. Problemy z rozpoznawaniem przedmiotów, emocji i zaburzona pamięć autobiograficzna ( pamięć epizodyczna funkcje wzrokowo przestrzenne w miarę zachowane)
b) wariant z niepłynnością mowy ( Nfv-PPA) - stopniowa utrata płynności mowy i agramatyzm ( w miarę zachowane rozumienie). W póżniejszym czasie pojawiają się zaburzenia zachowania i pamięci epizodycznej
Otępienie czołowo- skroniowe z chorobą neuronu ruchowego (FTD-MND)- zespół otępienny z objawami uszkodzenia neuronu ruchowego ( w większości obwodowego) z przewagą uszkodzenia rogow przednich w odcinku szyjnym.
Wariant zespółu korowo-podstawnego (CBS)
Wariant postępującego porażenia ponadjądrowego (PSP)
Badania diagnostyczne
W badaniach obrazowych wyraźny zanik płatów czołowych albo czołowych i skroniowych. W badaniach czynnosciowych PET i SPECT- obniżenie metabolizmu tkanki nerwowej i przepływu regionalnego krwi w częściach przednich płatów czołowych i skroniowych ( obserwowane przed uwidocznieniem zaników).
Leczenie
Brak leczenia przyczynowego.
Objawy psychotyczne- neuroleptyki i leki przeciwpadaczkowe ( np. kwas walproinowy i karbamazepina)
Otępienie w innych i rzadkich chorobach
Zwyrodnienie korowo- podstawne (CBS)
Zwyrodnienie korowo podstawne należy do grupy tauopatii. Początek zwykle po 60 r.ż
Dwa objawy asymetryczne z: sztywnosć/ akinezja, dystonia, mioklonie kończyn.
Co najmniej dwa z: apraksja oralna/kończynowa, utrata czucia korowego, zespół obcej ręki.
Występują zaburzenia mowy, dysfunkcje wykonawcze i wzrokowo- przestrzenne.
Zaburzenia poznawcze różny zakres od łagodnych po otępienie.
W badaniach obrazowych zanik asymetryczny kory głównie płatów czołowego, ciemieniowego i skroniowego
Brak reakcji na leki dopaminergiczne.
Postępujące porażenie ponadjądrowe (PSP)
Należy do grupy tauopatii. Charakterystyczny wczesny początek ( po 40 r.ż), stopniowa progresja, porażenie pionowych ruchów gałek ocznych/ wolne ruchy pionowe sakkadowe, niestabilność postawy z upadkami ( często do tyłu). Sztywność w głównej mierze mięśni osiowych ( wyprostowana sylwetka i sztywność mięśni karku). Objawy rzekomoopuszkowe.
Charakterystyczny wyraz twarzy: szeroko otwarte oczy
W chorobie tej mogą występować zaburzenie w zakresie kontroli zachowania, nieostrożność, dysfunkcja poznawcza, echolalia, i objawy w zależności od wariantów: niepłynność mowy, apraksja, zespół parkinsonowski.
Wariant klasyczny / zespół Richardsona ( PSP-RS)- zespół Steele'a-Richardsona-Olszewskiego
Wariant z parkinsonizmem (PAGF)- czysta akineza z przymrożeniami
Wariant z afazją ( PSP-PNFA)- zaburzona płynność mowy
Wariant mieszany ( PSP-PNFA)
W badaniach obrazowych zanik śródmózgowia ( "dziób kolibra"), zanik konarów móżdżku, płata czołowego i skroniowego.
Zanik wieloukładowy (MSA)
Choroba rzadka z poczatkiem w szóstej dekadzie życia. Należy do grupy synukleinopatii. Zanik charakteryzuje zespół objawów parkinsonowskich, móżdżkowych, autonomicznych. Zaburzenia poznawcze o charakterze łagodnym. Obniżenie nastroju/ podwyższony poziom lęku. Rzadko deficyty językowe i wzrokowo przestrzenne.
Podział
a) z przewagą objawów parkinsonowskich ( MSA-P )- zwyrodnienie prążkowiowo -czarne
b) z przewagą objawów móżdzkowych ( MSA-C )- zanik oliwkowo-mostowo-móżdżkowy
c) z przewagą objawów autonomicznych ( MSA-A)- zespół Shy'a-Dragera ( hipotonia ortostatyczna, nietrzymanie moczu, impotencja, zaburzenia naczynioruchowe.
W badaniach obrazowych- odkładanie żelaza w jądrze ogoniastym, zanik skorupy, klioza w moście, zanik konaru środkowego móżdżku.
Choroba Huntingtona
Dziedziczona autosomalnie- dominująco. Charakter postępujący. Występują zaburzenia ruchowe, poznawcze i psychiczne. Objawy od około 40 r..ż. ( między 30 a 50 r.ż ale postać młodzieńcza przed 21 r.ż- postać Westphala od początku ze sztywnością ruchową)
Wzorzec ruchowy- ruchy pląsawicze, zaburzenia chodu, sztywność, spowolnienie psychoruchowe, ruchy dystoniczne, dyzartria, dysfagia, tiki, mioklonie
Wzorzec pozaruchowy- dysfunkcja uwagi, procesów wykonawczych i pamięci operacyjnej. Dołączają zaburzenia pamięci epizodycznej, funkcji wzrokowo przestrzennych. Apatyczność,zaburzenia afektywne, agresja, objawy psychotyczne.
W badaniach obrazowych zaniki w obrębie jądra ogoniastego, gałki bladej, skorupy, wzgórza, istoty czarnej siatkowej, górnej oliwki, jądra głębokiego móżdżku ( zmiany symetryczne).
Genetycznie- obecność mutacji huntingtiny
Gen na krótkim ramieniu chromosomu 4, 4p16.3
Liczba powtórzeń trypletu CAG- im większa tym wcześniejszy początek choroby.
Ataksja rdzeniowo- móżdżkowa (SCA)
Dziedziczenie autosomalno dominujące. Zwykle przypada na czwartą dekadę życia.
Charakteryzuje się głównie ataksją chodu, zaburzeniami koordynacji wzrokowo -ruchowej, mowy, zaburzeniami gałkoruchowymi.
Później objawy piramidowe, pozapiramidowe, obwodowa neuropatia, spowolnienie sakkadowych ruchów gałek ocznych, zanik nerwu wzrokowego.
Stwierdza się móżdżkowy zespół poznawczo-afektywny (zaburzenia funkcji wykonawczych, zaburzenia pamięci wzrokowo przestrzennej, zmiany osobowości, zaburzenia w tworzeniu i interpretacji logicznych ciągów myślowych, dysprozodia, anomia, agramatyzm)
W badaniach obrazowych zanik móżdżku i zajęcie obszarów pnia mózgu.
Zwyrodnienie korowo podstawne należy do grupy tauopatii. Początek zwykle po 60 r.ż
Dwa objawy asymetryczne z: sztywnosć/ akinezja, dystonia, mioklonie kończyn.
Co najmniej dwa z: apraksja oralna/kończynowa, utrata czucia korowego, zespół obcej ręki.
Występują zaburzenia mowy, dysfunkcje wykonawcze i wzrokowo- przestrzenne.
Zaburzenia poznawcze różny zakres od łagodnych po otępienie.
W badaniach obrazowych zanik asymetryczny kory głównie płatów czołowego, ciemieniowego i skroniowego
Brak reakcji na leki dopaminergiczne.
Postępujące porażenie ponadjądrowe (PSP)
Należy do grupy tauopatii. Charakterystyczny wczesny początek ( po 40 r.ż), stopniowa progresja, porażenie pionowych ruchów gałek ocznych/ wolne ruchy pionowe sakkadowe, niestabilność postawy z upadkami ( często do tyłu). Sztywność w głównej mierze mięśni osiowych ( wyprostowana sylwetka i sztywność mięśni karku). Objawy rzekomoopuszkowe.
Charakterystyczny wyraz twarzy: szeroko otwarte oczy
W chorobie tej mogą występować zaburzenie w zakresie kontroli zachowania, nieostrożność, dysfunkcja poznawcza, echolalia, i objawy w zależności od wariantów: niepłynność mowy, apraksja, zespół parkinsonowski.
Wariant klasyczny / zespół Richardsona ( PSP-RS)- zespół Steele'a-Richardsona-Olszewskiego
Wariant z parkinsonizmem (PAGF)- czysta akineza z przymrożeniami
Wariant z afazją ( PSP-PNFA)- zaburzona płynność mowy
Wariant mieszany ( PSP-PNFA)
W badaniach obrazowych zanik śródmózgowia ( "dziób kolibra"), zanik konarów móżdżku, płata czołowego i skroniowego.
Zanik wieloukładowy (MSA)
Choroba rzadka z poczatkiem w szóstej dekadzie życia. Należy do grupy synukleinopatii. Zanik charakteryzuje zespół objawów parkinsonowskich, móżdżkowych, autonomicznych. Zaburzenia poznawcze o charakterze łagodnym. Obniżenie nastroju/ podwyższony poziom lęku. Rzadko deficyty językowe i wzrokowo przestrzenne.
Podział
a) z przewagą objawów parkinsonowskich ( MSA-P )- zwyrodnienie prążkowiowo -czarne
b) z przewagą objawów móżdzkowych ( MSA-C )- zanik oliwkowo-mostowo-móżdżkowy
c) z przewagą objawów autonomicznych ( MSA-A)- zespół Shy'a-Dragera ( hipotonia ortostatyczna, nietrzymanie moczu, impotencja, zaburzenia naczynioruchowe.
W badaniach obrazowych- odkładanie żelaza w jądrze ogoniastym, zanik skorupy, klioza w moście, zanik konaru środkowego móżdżku.
Choroba Huntingtona
Dziedziczona autosomalnie- dominująco. Charakter postępujący. Występują zaburzenia ruchowe, poznawcze i psychiczne. Objawy od około 40 r..ż. ( między 30 a 50 r.ż ale postać młodzieńcza przed 21 r.ż- postać Westphala od początku ze sztywnością ruchową)
Wzorzec ruchowy- ruchy pląsawicze, zaburzenia chodu, sztywność, spowolnienie psychoruchowe, ruchy dystoniczne, dyzartria, dysfagia, tiki, mioklonie
Wzorzec pozaruchowy- dysfunkcja uwagi, procesów wykonawczych i pamięci operacyjnej. Dołączają zaburzenia pamięci epizodycznej, funkcji wzrokowo przestrzennych. Apatyczność,zaburzenia afektywne, agresja, objawy psychotyczne.
W badaniach obrazowych zaniki w obrębie jądra ogoniastego, gałki bladej, skorupy, wzgórza, istoty czarnej siatkowej, górnej oliwki, jądra głębokiego móżdżku ( zmiany symetryczne).
Genetycznie- obecność mutacji huntingtiny
Gen na krótkim ramieniu chromosomu 4, 4p16.3
Liczba powtórzeń trypletu CAG- im większa tym wcześniejszy początek choroby.
Ataksja rdzeniowo- móżdżkowa (SCA)
Dziedziczenie autosomalno dominujące. Zwykle przypada na czwartą dekadę życia.
Charakteryzuje się głównie ataksją chodu, zaburzeniami koordynacji wzrokowo -ruchowej, mowy, zaburzeniami gałkoruchowymi.
Później objawy piramidowe, pozapiramidowe, obwodowa neuropatia, spowolnienie sakkadowych ruchów gałek ocznych, zanik nerwu wzrokowego.
Stwierdza się móżdżkowy zespół poznawczo-afektywny (zaburzenia funkcji wykonawczych, zaburzenia pamięci wzrokowo przestrzennej, zmiany osobowości, zaburzenia w tworzeniu i interpretacji logicznych ciągów myślowych, dysprozodia, anomia, agramatyzm)
W badaniach obrazowych zanik móżdżku i zajęcie obszarów pnia mózgu.
Choroby prionowe
Choroby, które wywołane są przez priony. Charakteryzują się odkładaniem patologicznego białka prionu (PrP).
Są bardzo rzadkie.
Choroba Creutzfeldta-Jakoba (CJD)
Cztery postacie (sporadyczna, rodzinna, jatrogenna i wariant CJD)
Zwykle po 50 roku życia.
Objawy prodromalne- zmęczenie, bóle głowy, zmniejszenie masy ciała, depresja
Występują zaburzenia chodu widzenia i mowy.
Klasyczna triada objawów: szybko postępujące uogólnione otępienie, mioktonie, ataksję z objawami piramidowymi, pozapiramidowymi i zaburzeniami móżdżkowymi.
Kuru
Choroba Gerstmanna- Strausslera-Scheikera
Śmiertelna rodzinna bezzenność (FFI)
Prionopatia o różnym stopniu wrażliwości na proteinazę (VPSP)
Są bardzo rzadkie.
Choroba Creutzfeldta-Jakoba (CJD)
Cztery postacie (sporadyczna, rodzinna, jatrogenna i wariant CJD)
Zwykle po 50 roku życia.
Objawy prodromalne- zmęczenie, bóle głowy, zmniejszenie masy ciała, depresja
Występują zaburzenia chodu widzenia i mowy.
Klasyczna triada objawów: szybko postępujące uogólnione otępienie, mioktonie, ataksję z objawami piramidowymi, pozapiramidowymi i zaburzeniami móżdżkowymi.
Kuru
Choroba Gerstmanna- Strausslera-Scheikera
Śmiertelna rodzinna bezzenność (FFI)
Prionopatia o różnym stopniu wrażliwości na proteinazę (VPSP)
Choroby zakaźne
Otępienie spowodowane przez czyniki zakażne, najczęściej wirus opryszczki (HSV), HIV, krętki Borrelia burgdorferi, krętek blady.
Choroba z Lyme- neuroborelioza ( borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu)
Kiła układu nerwowego
Opryszczka- encefalopatia
Otępienie spowodowane zakażeniem HIV
Choroba z Lyme- neuroborelioza ( borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu)
Kiła układu nerwowego
Opryszczka- encefalopatia
Otępienie spowodowane zakażeniem HIV
Choroby metaboliczne
Choroba Wilsona
Początek objawów między 5 a 40 r.ż. Uwarunkowana genetycznie. Dziedziczy się autosomalnie dominująco.
Mutacja białka odpowiedzialnego za transportaktywny miedzi. ( mutacja w genie ATP7B na chromosomie 13)
Odgładanie się miedzi w narządach ( w szczególnosci wątrobie i mózgu- zwoje pdstawy)
Zmniejszenie ceruloplazminy w surowicy.
Zwiększone wydalanie miedzi z moczem/ zmniejszone stężenie miedzi w surowicy
Pierścień Kaysera i Fleischera- złogi miedzi w rogówce ( błona Descemeta)
Trzy postacie- wątrobowa, neuropsychiatryczna, asymptomatyczna
Objawy:zespół parkinsonowski, drżenie kinetyczne/posturalne, ataksja, ruchy pląsawicze, potykanie podczas chodu, drgawki, dystonia, dyzartria, zaburzenia zachowania.
Typowy zaawansowany obraz: szeroko otwarte oczy, przetrwały grymas uśmiechu, wyciek śliny.
Zaburzenia poznawcze rzadko i mało nasilone.
W badaniach obrazowych: zmiany w obrębie prążkowia, pnia mózgu, móżdżku.
Leczenie- D-penicylamina i preparaty cynku
Leukodystrofia metachromatyczna
Genetycznie uwarunkowana demielinizacyjna choroba z chorób spichrzeniowych lizosomalnych. Dziedziczenie autosomalne -recesywne. Pojawia się pod koniec okresu dojrzewania albo w drugiej/trzeciej dekadzie życia.
Cechuje się zaburzeniami osobowości, zachowania, poznawczymi, otępieniem.
Występuje ataksja móżdzkowa, ruchy pląsawicze, labilność emocjonalna, objawy psychotyczne
Charakterystyczne jest obniżenie /brak aktywnosci arylosulfatazy A w leukocytach albo hodowanych fibroblastach skóry, obecnością złogów metachromatycznych, wydalaniem sulfatydów z moczem.
Początek objawów między 5 a 40 r.ż. Uwarunkowana genetycznie. Dziedziczy się autosomalnie dominująco.
Mutacja białka odpowiedzialnego za transportaktywny miedzi. ( mutacja w genie ATP7B na chromosomie 13)
Odgładanie się miedzi w narządach ( w szczególnosci wątrobie i mózgu- zwoje pdstawy)
Zmniejszenie ceruloplazminy w surowicy.
Zwiększone wydalanie miedzi z moczem/ zmniejszone stężenie miedzi w surowicy
Pierścień Kaysera i Fleischera- złogi miedzi w rogówce ( błona Descemeta)
Trzy postacie- wątrobowa, neuropsychiatryczna, asymptomatyczna
Objawy:zespół parkinsonowski, drżenie kinetyczne/posturalne, ataksja, ruchy pląsawicze, potykanie podczas chodu, drgawki, dystonia, dyzartria, zaburzenia zachowania.
Typowy zaawansowany obraz: szeroko otwarte oczy, przetrwały grymas uśmiechu, wyciek śliny.
Zaburzenia poznawcze rzadko i mało nasilone.
W badaniach obrazowych: zmiany w obrębie prążkowia, pnia mózgu, móżdżku.
Leczenie- D-penicylamina i preparaty cynku
Leukodystrofia metachromatyczna
Genetycznie uwarunkowana demielinizacyjna choroba z chorób spichrzeniowych lizosomalnych. Dziedziczenie autosomalne -recesywne. Pojawia się pod koniec okresu dojrzewania albo w drugiej/trzeciej dekadzie życia.
Cechuje się zaburzeniami osobowości, zachowania, poznawczymi, otępieniem.
Występuje ataksja móżdzkowa, ruchy pląsawicze, labilność emocjonalna, objawy psychotyczne
Charakterystyczne jest obniżenie /brak aktywnosci arylosulfatazy A w leukocytach albo hodowanych fibroblastach skóry, obecnością złogów metachromatycznych, wydalaniem sulfatydów z moczem.
Inne czynniki powodujące zaburzenia poznawcze
Mózgowa autosomalna dominująca arteriopatia z zawałami podkorowymi i leukoencefalopatią (CADASIL)
Wodogłowie normotensyjne
Guzy mózgu
Zaburzenia hormonalne (niedobór hormonów tarczycy, nadnerczy, przysadki, hipoglikemia, niedobór lub nadniar hormonów przytarczyc)
Niedobory witaminowe ( niedobór wit. B12)
Alkoholizm
Przyjmowanie leków
Wodogłowie normotensyjne
Guzy mózgu
Zaburzenia hormonalne (niedobór hormonów tarczycy, nadnerczy, przysadki, hipoglikemia, niedobór lub nadniar hormonów przytarczyc)
Niedobory witaminowe ( niedobór wit. B12)
Alkoholizm
Przyjmowanie leków
Treść zawarta na stronie została zaczerpnięta i opracowana na podstawie poniżej zamieszczonej literatury. Część treści została napisana i przedstawiona według schematu zawartego w podręcznikach.
Członkowska A., Członkowski A., Leczenie w neurologii: kompendium, PZWL, Warszawa 2014
Gabryelewicz T., Barczak A., Barcikowska M.; Otępienie w praktyce, Termedia, Poznań 2018
Louis D. E, Mayer A.S, Rowland P.L; Meritt Neurologia, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019
Podemski Ryszard; Kompendium Neurologii,ViaMedica, Gdańsk 2019
Stępień Adam; Neurologia, Medical Tribune, Warszawa 2015
Gabryelewicz T., Barczak A., Barcikowska M.; Otępienie w praktyce, Termedia, Poznań 2018
Louis D. E, Mayer A.S, Rowland P.L; Meritt Neurologia, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019
Podemski Ryszard; Kompendium Neurologii,ViaMedica, Gdańsk 2019
Stępień Adam; Neurologia, Medical Tribune, Warszawa 2015
© Copyright by Mateusz Nowak
All rights reserved
All rights reserved